Jarenlang werd moord en brand geschreeuwd omdat jongeren steeds minder lezen. Nu zorgt het fenomeen #BookTok ervoor dat ze toch terugkeren naar de bibliotheek en de boekenwinkels. Opvallend is dat ze steeds vaker naar Engelstalige boeken grijpen. In Standaard Boekhandel is tussen 2021 en 2022 het aantal verkochte Engelstalige boeken met 15 procent gestegen (vrtnws, 2022) en die stijging bedraagt zelfs 50 procent tussen 2017 en nu (Eveline Aendekerk, directeur van de CPNB, Nos). Hoe komt het dat jongeren steeds minder in het Nederlands lezen? En wat zijn de gevolgen daarvan voor de Nederlandstalige auteurs? Ik sprak met Sylvia van Driessche, die een inkijk geeft vanuit haar persoonlijke ervaringen als ex-Joepieredactrice, columniste en jeugdauteur.
Uit onderzoek blijkt dat jongeren meer Engelstalige boeken gaan lezen. Een op zes verkochte boeken uit 2021 waren anderstalig, en die cijfers werden vooral beïnvloed door jongeren die in het Engels lezen. Wat vind je daarvan?
Dat is voor mij wel een verrassing, maar ik ben ook blij dat jongeren nu meer lezen dan vroeger. Ik ben ook niet tegen het feit dat ze in het Engels lezen, maar als Vlaamse schrijver is dat een beetje dubbel. Het is jammer dat Vlaanderen zo klein is en in Nederland zijn ze heel protectionistisch tegenover hun eigen auteurs. Zo werd mijn boek Liefdestips aan mezelf bij een Nederlandse uitgeverij gepubliceerd maar de roman heeft nooit in Nederlandse boekenwinkels gelegen. Dat kwam omdat ik een Vláámse jeugdauteur was. Toch was het boek aangepast aan de hele Nederlandstalige markt en ik had alle belgicismen eruit gelaten. Ik ben wel blij dat jongeren steeds meer lezen, of dat nu in het Nederlands of in het Engels is.
‘Het is jammer dat Vlaanderen zo klein is en in Nederland zijn ze heel protectionistisch tegenover hun eigen auteurs.’
Op BookTok, een luik binnen TikTok, geven TikTokkers tips over welk boek je moet lezen en waarom. Het wordt als een laagdrempelig platform gezien waarbij jongeren snel en gemakkelijk in aanraking komen met Engelstalige boeken. Denk jij dat BookTok iets positiefs is?
Het is alleen maar positief dat jongeren daardoor meer gaan lezen. Vroeger deden ze dat omdat het moest van de scholen, nu hebben we een overgang naar jongeren die lezen omdat ze het graag doen. Het is goed dat sociale media hierin een rol spelen. Het grootste voordeel daarvan is dat er geen bazen in een ivoren toren zitten die beslissen wat jongeren moeten lezen. Op school bestaan die oude leeslijsten nog altijd en dat zijn vaak teksten die al vijftig tot honderd jaar oud zijn. Jongeren moeten dat met tegenzin lezen, waardoor lezen ook een negatieve connotatie krijgt. Via sociale media kunnen jongeren zelf kiezen wat ze lezen. Ze delen hun bevindingen over boeken met de hele wereld, wat op die manier aanzet tot het lezen van nieuwe boeken. Sociale media leggen de macht bij de jongeren zelf.
Waarom denk jij dat jongeren liever Engels lezen?
Als ik me niet vergis, zijn Engelstalige boeken een stuk goedkoper. Wie zelf zijn boeken moet betalen, gaat natuurlijk letten op de prijs. Daarnaast wordt het lezen van Engelse boeken op school bijna nooit verplicht. Ze lezen eerder fragmenten, of misschien één boek per jaar. Dat zorgt ervoor dat er minder snel een link tussen ‘schoolwerk’ en ‘lezen in het Engels’ komt. Ik moest vroeger heel wat Nederlandstalige boeken lezen en langzaamaan begon ik het als huiswerk te zien, in plaats van iets dat ik leuk vond.
‘Het is goed dat sociale media hierin een rol spelen. Het grootste voordeel daarvan is dat er geen bazen in een ivoren toren zitten die beslissen wat jongeren moeten lezen.’
En dan heb je nog sociale media, waardoor tieners met ieder land in contact staan. Daardoor wordt hun kennis van het Engels ook groter, maar het Nederlands mag natuurlijk niet verdwijnen! Het heeft zijn voordelen maar ook zijn nadelen. Vlaanderen is een heel klein gebied en het boekengegeven hier is nog veel kleiner. Het is dan ook logisch dat jongeren in het buitenland op zoek gaan naar genres of thema’s die hier minder, of helemaal niet, aan bod komen. Laat jongeren maar iets ontdekken, laat ze zelf kiezen wat ze willen lezen. Je kan dat niet kunstmatig omkeren door ze die oude leeslijsten te laten lezen.
Waarom denk je dat jongeren steeds verder afstappen van het lezen in het Nederlands? De aangeraden boeken op BookTok zijn meestal in het Engels, maar is dat volgens jou de enige reden?
Je moet jongeren goesting doen krijgen om te lezen. Dat deden de scholen niet, dus de jongeren zijn zelf onder elkaar begonnen met ideeën uit te wisselen en het heft in eigen handen te nemen, en dat is ook normaal op die leeftijd. Je moet het op je eigen manier doen. Het is ook een beetje te laat om daarover te klagen. Ik wil natuurlijk ook niet dat de Nederlandse taal vol Engelse woorden komt te staan, maar we hebben het zelf een beetje gezocht door zo vast te houden aan die oude, conservatieve literatuur.
‘Je moet jongeren goesting doen krijgen om te lezen. Dat deden de scholen niet, dus jongeren hebben zelf het heft in eigen handen genomen.’
Waarom denk je dat scholen zo vast blijven houden aan die boeken?
Geen idee. *zucht gefrustreerd* Ik spreek met heel veel lezers en zij zeggen dat ze enkel maar ‘oude, saaie boeken’ mogen lezen op school. Dat is jammer, want daardoor krijgen jongeren geen zin om te lezen. Ik denk dat scholen dat doen omdat ze willen dat leerlingen minstens één klassieker gelezen hebben in hun leven, of toch in elk geval het bestaan ervan kennen. Ik snap het idee wel, maar als we leerlingen zo ver kunnen krijgen dat ze gráág lezen, zullen die klassiekers later wel komen. In mijn ogen zijn klassiekers ook niet verheven boven andere genres. Ik vind het ene genre niet minderwaardig aan een ander genre, maar zo is het nu eenmaal. En ik merk dat ook in de tv-wereld.
Waaraan merk je dat dan?
Mijn man (Jelle De Beule, red.) maakt comedy en dat is net hetzelfde. Over drama wordt zo snobistisch gedaan. Dat genre wint altijd prijzen, maar comedy niet, terwijl dat zoveel moeilijker is om te maken! Je kan mensen laten doodgaan in een boek of in een film en op die manier emotie uitlokken, maar mensen laten lachen is rete-moeilijk. Ik ben zojuist (november 2022, red.) naar een seminarie van Robert McKee in Londen geweest. Hij is regisseur en heeft al heel wat scenario’s geschreven. Hij zei onder andere dat die recensenten enkel met hun eigen naam bezig zijn. Ze houden ook niet van comedy omdat ze er niet veel over kunnen schrijven: ofwel hebben ze ermee gelachen ofwel niet. En verder kunnen ze daar niet veel intellectueels over schrijven. *zucht* Het is jammer, hé, want ze laten zo veel liggen. Ik zal sneller afgaan op wat mijn lezers zeggen dan op echte recensenten, want die recensenten houden ook heel dat snobisme in stand. Het ene genre staat hoger dan het andere, of dat nu in de media- of in de literatuurwereld is. In mijn ogen is dat misplaatst: er zouden prijzen moeten zijn voor elk genre. Boekenof films die een prijs wint, vindt daarnaast ook niet altijd zijn weg naar het grote publiek.
Heb je het gevoel dat de bekroonde boeken dan niet gelezen worden door het grote publiek?
Het is een specifieke niche: iedereen kijkt naar ‘hoge literatuur’ en mensen respecteren dat, maar dat doet geen goesting krijgen in lezen, want vaak is het te moeilijk om te begrijpen. De mensen die dat echt willen lezen, zullen hun weg daar wel naar vinden. Maar wat met het overgrote deel van de bevolking? Dat is altijd mijn belangrijkste insteek geweest bij het schrijven: mensen goesting doen krijgen om te lezen. Bridget Jones’s Diary heeft ervoor gezorgd dat ik begon met lezen. Het is gewoon een door-de-weekse romcom en dat was geniaal. En het zijn net die boeken, die dicht bij je eigen leefwereld aansluiten en vaak luchtig zijn, die je de eerste stappen doen zetten naar lezen met goesting.
Heb je het gevoel dat boeken van Nederlandstalige auteurs plaats hebben moeten maken voor de Engelse?
Nederlands is mijn moedertaal, dus ik hoop dat dat niet verdwijnt, maar het gaat niet zozeer over wat ik van de dingen vind. Dingen evolueren en wij moeten ons aanpassen. Op het seminarie van Robert McKee kwam ik een Duitse fantasy-auteur tegen. Hij schreef zijn boeken in het Engels en vroeg zich af waarom ik dat niet deed. Door in het Engels te schrijven, wordt je doelpubliek groter, want iedereen begrijpt tegenwoordig Engels. En als de vraag zo groot is, moet je als auteur daarin meegaan. Bij een Engelse uitgeverij binnenraken, is wel niet gemakkelijk. Die auteur verloor zijn contract omdat lezers erachter kwamen dat hij een Duitser was en geen Engelsman, waardoor de uitgeverij wist dat het boek niet meer zou verkopen. Daarom hadden ze de samenwerking stopgezet.
Zou je overwegen om zelf een boek in het Engels uit te geven?
Liefdestips aan mezelf wordt heruitgegeven in januari, naar aanleiding van de reeks (het interview werd afgenomen in november, de serie is te zien op GoPlay, red.). Ik heb het ook herschreven en wat uitgediept, maar als ik vorig jaar geweten had wat ik nu weet, had ik het misschien nog snel in het Engels geschreven. *lacht* Ik weet niet of ik naar een Engelse uitgeverij zou stappen. Ik had ooit een agent in Engeland voor mijn Sterrenboek (2013, red), maar tegen dat het boek volledig vertaald was, werkte die agent daar al niet meer en kon ik het boek niet uitgeven in het Engels. Maar wie weet, met deze nieuwe trend… Mijn eerste Sterrenboek (Tussen de Sterren-serie, red.) bestaat volgend jaar tien jaar en er is een nieuwe jongerengeneratie die die boeken niet kent. Misschien kan ik wel iets met die Engelse editie doen om de tiende verjaardag te vieren! *klapt opgewonden in haar handen*
‘In Nederland d zijn recensenten heel erg chauvinistisch. Ze schuiven eerst hun eigen boeken naar voor. In België heb je dat totaal niet. Nul chauvinisme hier, nul eigen YA.’
Je hebt natuurlijk al gezegd dat je fan bent van Engelstalige boeken, maar zou je zelf een voorstel of een idee hebben hoe we Nederlandstalige Young Adults terug populairder kunnen maken onder tieners?
Ik heb al vaak gemerkt dat de pers erg geneigd is om buitenlandse boeken te promoten. Ze volgen heel erg de trends. In Nederland doen ze juist het omgekeerde: ze zijn heel erg chauvinistisch. Ze schuiven eerst hun eigen boeken naar voren. In België heb je dat totaal niet. Nul chauvinisme hier, nul eigen Young Adult-boeken. Zelfs in de krantenartikelen waarin geschreven wordt over het leesgedrag bij jongeren, wordt zelden naar Nederlandse boeken verwezen. De Vlaamse pers heeft amper aandacht voor Vlaamse boeken, en al zeker niet voor Vlaamse jeugdboeken. Het is dan ook logisch dat mensen naar populaire, Engelstalige boeken grijpen. Ook scholen kunnen leerkrachten hier iets aan doen. Ze mogen – moeten, eigenlijk – Vlaamse boeken op school aanbieden, maar het moeten dan wel jeugdboeken zijn, geen oude literatuur. Als je leerlingen het gevoel geeft dat ze zelf mogen kiezen, gaan ze veel sneller beginnen lezen.
We zouden eigenlijk een nieuwe lijst moeten maken, waarop de nieuwste, hipste boeken van Vlaamse bodem gepromoot worden. Zowel voor scholen als voor het hedendaagse publiek. Daarmee wil ik niet zeggen dat we de oude teksten moeten vergeten. Daarom is BookTok ook zo interessant: het geeft de macht terug aan de lezers. Ik zal misschien ook een account aanmaken tegen dat mijn herdruk verschijnt in januari. *lacht*